Krzyż Milenijny

Ten etap wędrówki rozpoczynamy stojąc obok jego podstawy. Inicjatorem budowy był ks. Julian Źrałko proboszcz parafii św. Jerzego i Matki Bożej Różańcowej w Wałbrzychu (dzielnica Biały Kamień, leży na trasie żółtego szlaku). Moc sprawczą inicjatywie nadał w 1999 r. Społeczny Komitet na rzecz Budowy Krzyża ze Szczawna Zdroju. Konstrukcja 45-metrowego krzyża została wzniesiona w 2000 r. 23 września uroczystości poświęcenia dokonał biskup diecezji legnickiej Tadeusz Rybak. Dodatkowo krzyż stał się elementem zwieńczającym projekt, który upamiętnia górniczy trud. W to miejsce z miasta Bogusów-Gorce (zobacz Boża Góra z ratuszem i dalej na Chełmiec) prowadzi Droga Krzyżowa Górniczego Trudu, jedyna taka w Polsce. Droga krzyżowa ufundowana w 2001 r. pokrywa się z szlakiem zielonym i to jest bardzo przyjemna droga prowadząca na Chełmiec.

Kamienna wieża widokowa i schronisko

W latach 1887-88 z inicjatywy WGV (niem. Waldenburger Gebirgsverein – Wałbrzyski Związek Górski założony w 1885 r.) na wierzchołku Chełmca wybudowano gospodę-schronisko z kamienną 22-metrową wieżą widokową stylizowaną na ruinę. Budowa była finansowana przez Hochbergów (właściciele zamku Książ, ale też i prywatnych miast w Prusach np. pobliski Boguszów-Gorce). Wcześniej w latach 80. XIX w. Chełmiec udostępniono ruchowi turystycznemu przez wycinkę lasu na zboczu i szczycie, na górę prowadziły dwie drogi gruntowe.

Po 1945 r. obiekt stał opuszczony, z ministerialnego rozdzielnika trafił jesienią 1946 r. pod zarząd Polskiego Biura Podróży Orbis. W sierpniu 1947 r. przejmuje go wałbrzyski oddział Dolnośląskiej Spółdzielni Turystycznej z Jeleniej Góry. Wieżę otwarto w Święto Gór. 10 sierpnia 1947 r. odprawiono na Chełmcu mszę świętą, poświęcono wyremontowaną wieżę widokową i schronisko im. dr. Orłowicza. Obiekt bez wody, prądu, telefonu nawet i dzisiaj znalazłby swoich amatorów. Oferta noclegowa? W porywach 10-12 sztuk. Oświetleniem były lampy naftowe, wodę dowożono beczkowozem, zimą schronisko było zamknięte. Kierownikiem był Ferdynand Drabik. W 1948 r. schroniska sudeckie trafiają do Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (PTTK powstało dopiero w 1950 r.). Na pewno było czynne w 1949 i 1950 r. Od 1953 r. goście na Chełmcu są niemile widziani (delikatnie mówiąc), schronisko zostało zamknięte – patrz dalej Maszty i anteny.

1957 r. przyniósł nie tylko pierwsze losowanie Toto-Lotka. We wrześniu w ramach PTTK Wałbrzych schronisko wznawia działalność, jednak już nie w wieży tylko w budynku zlikwidowanej zagłuszarki. Obiekt prowadzi kierownik Stanisław Tomaszewski. Początkowo funkcjonuje tylko bufet, ale po remoncie (po zdemontowaniu elementów zagłuszarki) schronisko ma już ok. 30 miejsc noclegowych. Kolejne lata przyniosły likwidację mało popularnego schroniska (wiosna 1962 r.) na rzecz pracowniczego ośrodka kolonijnego, ten też później zlikwidowano na potrzeby emisji sygnału telewizji.

Równolegle w czasie zabytkowy obiekt z kamienną wieżą widokową nieustannie niszczał. Powstało trylion uchwał plenów, komitetów, narad partyjnych... i nic nie zmieniało się na plus. Przez wiele lat w wieży gospodarzył Henryk Adamczyk, były dozorca ośrodka kolonijnego. On wraz z krótkofalowcami z Ligi Obrony Kraju z Wałbrzycha w 1974 r. rozpoczęli remont. Tak z obiektem na trwale związują się pasjonaci krótkofalarstwa. Latem 1977 r. wieża zostaje udostępniona turystom, a pan Henryk oferuje herbatę. 27 września 1981 r. z okazji 100-lecia urodzin Mieczysława Orłowicza na ścianie wieży widokowej obok wejścia¹ odsłonięto pamiątkową, drewnianą tablicę. Wtedy na górze Chełmiec spotkali się jego dawni turystyczni przyjaciele. Później na skutek stanu wojennego (1981-1983) mamy przerwę w... turystycznym życiorysie, Chełmiec zawłaszcza wojsko. 15 marca 1982 r. wojsko schodzi w doliny pozostawiając na górze niezły bu... (kropeczki). 1984 r. wieża zabita dechami, dookoła niezły bajzel, powoli powracają krótkofalowcy. W 1985 r. wieża trafia pod OSiR Wałbrzych, zaczyna gospodarzyć i przyjmować turystów przez kolejnych 12 lat Henryk Grzeszuk, emeryt górniczy i jeden z krótkofalowców. W 1996 r. krótkofalowcy z Chełmca powołali stowarzyszenie Europejskie Centrum Radiokomunikacji Amatorskiej Góra Chełmiec. W 1998 r. po umowie z Urzędem Miasta Szczawno-Zdrój otrzymali wieżę w użytkowanie. Gruntowny remont rozpoczęto w 2000 r., a oficjalnie wieża widokowa po remoncie została udostępniona 1 czerwca 2003 r.

¹⁾ Tablicę na zdjęciu 360 nieszczęśliwie zasłonił drogowskaz szlaków

Stan dnia dzisiejszego

Brak noclegów. Kamienna wieża dostępna, jednak... Doceniając niewątpliwy wkład długoletnich i rzeczywistych gospodarzy, tak „zakrzaczona” wieża wg mnie nie nadaje się na punkt widokowy. Oto „tradycja” zagłuszania dalej jest obecna na Chełmcu, teraz jedynie represjom poddany jest krajobraz – możliwość nieskrępowanego podziwiania oraz robienia zdjęć. Miejmy też świadomość, że stoimy bardzo blisko anten emitujących fale elektromagnetyczne. Oficjalnie to przynajmniej strefa ograniczonego czasowo przebywania. Poniżej tarasu piętro z zamkniętymi na amen oknami i brudnymi szybami – zdjęcia nie zrobisz.

Wieża czynna w weekendy od 1 maja do końca października od 9.00 do zachodu słońca. Wstęp 4 zł, 2 zł dla dzieci i młodzieży szkolnej oraz osób w grupach zorganizowanych 10 i więcej.

Maszty i anteny

Tak się potoczyły powojenne czasy, że góra Chełmiec mocno wpadła w pole fal elektromagnetycznych. Dominacja nad okolicą (podobnie jak Ślęża) doprowadziła do budowy na szczycie masztów radiowych, anten telewizyjnych i sieci komórkowych.

Radio Wolna Europa

Zamknięcie schroniska przy zabytkowej wieży było skutkiem budowy w latach 1952-54 budynku stacji zagłuszającej Radio Wolna Europa o mocy 10 x 1 kW. W czasach PRL-u, kiedy jeszcze Max Kolonko nawet nie sikał w pieluchy, to zachodnie radio mówiło jak jest. Nadajniki z anten na drewnianych masztach siały zakłócenie na falach średnich i krótkich. Wierzchołek góry był ogrodzony drutem kolczastym na betonowych słupach i pilnowany przez uzbrojoną straż przemysłową dowożoną z Wałbrzycha. Wstęp na Chełmiec był zakazany, teraz szlaki nie prowadziły przez górę tylko łączyły się niżej. Zagłuszania zaprzestano w październiku 1956 r., ale teren jeszcze na początku 1957 r. był chroniony przez strażnika i nawet przez oddział wojskowy. Po likwidacji zagłuszania budynek próbowano wykorzystać na cele retransmisji sygnału telewizyjnego. Był okres, że z Chełmca szedł sygnał telewizji czechosłowackiej. W końcu budynek trafił do PTTK.

Radio, telewizja, komórka

Pierwszy program telewizyjny w powojennej Polsce został uruchomiony 25 października 1952 r. (dzisiejsza TVP 1). W 1956 r. wygaszanie działalności stacji zagłuszania stworzyło pole do prób uruchomienia na Chełmcu przekaźników TV. Pionierzy i pasjonaci telewizji działali w dwóch odrębnych grupach, jedni retransmitowali sygnał TV lecz bez fonii, przekaźnik drugich retransmitował sygnał telewizji czechosłowackiej. Działania te nie przetrwały dalej niż 1957 r. W 1961 r. w Wałbrzychu powstał Społeczny Komitet Budowy Telewizyjnej Stacji Przekaźnikowej. Efektem starań i zbiórki pieniężnej uruchomiono na Chełmcu bezobsługową stację przekaźnikową. Retransmisję programu telewizji polskiej (sygnału ze Ślęży) rozpoczęto 4 grudnia 1962 r. W styczniu 1963 r. odnotowano czasową przerwę na skutek oblodzenia anten. 3 września 1965 r. przekazano stację na Chełmcu Państwowemu Przedsiębiorstwu Stacje Radiowe i Telewizyjne.

W 1972 r. nastąpiły kolejne zmiany: 4 czerwca początek prac pod fundamenty nowego masztu, 22 lipca ogłoszono uruchomienie nowego nadajnika pierwszego programu TVP, 1 sierpnia w pokolonijnym budynku zaczyna dyżury obsługa stacji przekaźnikowej, w październiku 1972 r. śmigłowiec przetransportował na szczyt Chełmca elementy wieży antenowej wykonane w Wałbrzychu. Montaż 65-metrowej wieży ukończono 1 lutego 1973 r. Radiowo-Telewizyjny Ośrodek Nadawczy (RTON) z nowym masztem uruchamia 31 marca 1973 r. (2 maja, Trybuna Wałbrzyska) retransmisję sygnału TVP2 (program drugi wystartował 2 października 1970 r.).

O 2.00 w nocy 13 grudnia 1981 r. na Chełmiec zajechał oddział wojskowy celem „zorganizowania ochrony i obrony” stacji przekaźnika. Wstrzymano emisję TVP2, wznowiono ją 15 lutego, a 15 marca 1982 r. wojsko opuszcza Chełmiec.

W 1994 r. zmieniono nazwę na Radiowo-Telewizyjny Ośrodek Nadawczy Wałbrzych-Chełmiec. 1 maja 2002 r. stacja przynależy firmie TP EmiTel Sp. z o.o. czyli spółce wydzielonej z Telekomunikacji Polskiej. Po zmianach i przejęciach (2011, 2014) obecnie to Emitel SA z siedzibą w Warszawie. W 2012 r. na szczycie wybudowano drugi, potężny maszt.